Pozycja Żorska: Bunkier na Żwace. Milczący Świadek Historii II Wojny Światowej

Kolejny raz zabieram Cię w fascynującą podróż w czasie. Tym razem na tapet trafia Pozycja Żorska, a dokładniej: Bunkier na Żwace. To niezwykłe miejsce, ukryte w malowniczym krajobrazie, przypomina o heroicznej, choć niestety tragicznej obronie Polski podczas II Wojny Światowej. To fragment historii, który opowiada o wysiłku, determinacji i marzeniach o pokoju, przerwanych przez wojenną zawieruchę.

Pozycja Żorska: Fragment wielkiego planu obronnego
Pozycja Żorska, znana również jako Rejon Umocniony Żory, była fragmentem polskich polowych umocnień przygotowywanych w sierpniu 1939 roku na Górnym Śląsku. Jej strategicznym celem było opóźnienie natarcia niemieckiego, ochrona ważnych szlaków komunikacyjnych i wzmocnienie słabszych odcinków obrony, zwłaszcza na styku działania Grupy Operacyjnej „Śląsk” i „Bielsko”. Umocnienia, w tym bunkier na Żwace, miały pomóc sformowanej ad hoc obronie przed spodziewanym natarciem Wehrmachtu.

Sam region był celem ataku już 1 września 1939 roku. To właśnie wtedy doszło do tak zwanej bitwy żorskiej, która miała charakter opóźniający. Mimo bardzo niekorzystnych proporcji sił, zadaniem polskich jednostek było rozpoznanie sił wroga i powolny odwrót, aby zyskać czas dla reszty polskiej armii.

Właśnie w tym kontekście, w lesie przy drodze DW 924 zmierzającej z Żor w kierunku Stanowic, w sercu Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich” (największy park w województwie śląskim, o powierzchni blisko 50 000 ha), wznosi się betonowy schron bojowy, ukończony na początku sierpnia 1939 roku.

Bunkier na Żwace: Miał walczyć, został symbolem
Ten konkretny schron to typ Tradytor, charakteryzujący się niską klasą odporności, ale za to kluczową funkcją w systemie obronnym jako element ochrony zaplecza bojowego. Jego trapezowy plan pozwalał na prowadzenie ognia dwubocznego, co było niezwykle istotne dla skutecznej obrony przed ewentualnymi atakami z różnych stron.

Bunkier, o niewielkiej powierzchni około 5,7 m², został zaprojektowany tak, aby pomieścić dwie strzelnice. Miały być wyposażone w ciężkie karabiny maszynowe, takie jak słynne „Browning” czy „Maxim”. Niestety, ze względu na pośpiech, niewystarczające wyschnięcie betonu i brak sprzętu, nigdy tam nie zawitały i bunkier nie został użyty bojowo we wrześniu 1939 roku. Dopiero w 1945 roku mógł posłużyć Armii Czerwonej.

Jego rola jako kluczowego punktu obronnego miała polegać na sprawnym opóźnianiu natarcia wroga. Niestety, pomimo intensywnych prac, prowadzonych na trzech zmianach, nie zdążył on wziąć czynnego udziału w walkach. To milczący symbol wysiłku i tragicznego biegu historii, który sprawił, że jego przeznaczenie nigdy się nie ziściło.

Losy załogi i szczegóły techniczne
Bunkier na Żwace został przygotowany do obsadzenia przez 5 żołnierzy. Była to 5. drużyna strzelecka z 3. kompanii Obrony Narodowej „Pszczyna” pod dowództwem plutonowego Ludwika Kotasa, a nad całością czuwał kapral Józef Wyderko. Ze względu na nieukończenie budowy i szybkie przesunięcie frontu, schron ten nie wziął czynnego udziału w walkach wrześniowych. Kluczowe walki toczyły się w samym mieście i okolicznych wsiach, gdzie ginęli żołnierze artylerii i piechoty podczas odwrotu, a także cywile ostrzeliwani przez członków niemieckiej mniejszości. Po upadku miasta wycofano pozostałości sił na dalsze pozycje.

Przyjrzyjmy się też szczegółom technicznym tego schronu. Typ to Tradytor (schron bojowy, niska klasa odporności). Jego plan był trapezowy, jednoizbowy. Powierzchnia wynosiła 5,7 m². Załoga składała się z 5 żołnierzy. Uzbrojenie, choć zaplanowano dwa ciężkie karabiny maszynowe (Browning lub Maxim), nigdy nie zostało osadzone. Typowe uzbrojenie bunkrów w Pozycji Żorskiej obejmowało przede wszystkim ciężkie karabiny maszynowe, ale ze względu na szybkie tempo budowy i inne trudności wiele z nich, w tym w Bunkrze na Żwace, ostatecznie nie zostało wyposażonych w broń. Wentylacja była grawitacyjna. Oświetlenie miało pochodzić z lamp naftowych lub świec. Schron posiadał dwie strzelnice, umieszczone na wysokości około 60 cm nad ziemią, umożliwiające efektywną obronę dwuboczną i osłonę zaplecza. Konstrukcja obejmowała żelbetonowy nawis chroniący od góry, a z przodu znajdowała się osłona zwana „uchem”. Wejście do bunkra mieściło się w tylnej ścianie. Wokół schronu przygotowano rowy strzeleckie i umocnienia ziemne.

Nowe życie starego schronu: Dostępny dla zwiedzających
Dziś, dzięki ogromnym staraniom Żorskiej Grupy Operacyjnej oraz nadleśnictwa „Rybnik”, Bunkier na Żwace został pieczołowicie odrestaurowany i jest dostępny dla zwiedzających. To już nie tylko zabytek, ale również bezcenny zapis historii Polski, świadczący o wysiłkach podejmowanych w celu wzmocnienia obronności kraju w obliczu zbliżającej się wojny.

Warto podkreślić, że pomimo swojej nieukończonej, bo niezrealizowanej w walce historii, bunkier ten jest potężnym świadectwem heroizmu i determinacji, które cechowały Polskę podczas tamtych trudnych czasów. Zwiedzając to miejsce, przenosimy się niemal o 90 lat wstecz, do chwil sprzed wybuchu II Wojny Światowej, zdając sobie sprawę z ogromu wysiłków podejmowanych w obronie ojczyzny. Moje zdjęcia schronu zostały wykonane 18 maja 2022 roku.

Zakończenie: Lekcja historii na wyciągnięcie ręki
Zapraszam Cię serdecznie do odwiedzenia Bunkra na Żwace. To nie tylko podróż do przeszłości, ale także okazja do refleksji nad wydarzeniami, które ukształtowały współczesny świat.


Jeśli tutaj dotarłeś, mam do Ciebie prośbę, zostaw swoją ocenę w postaci gwiazdek poniżej. To dla mnie jasny sygnał, że moja praca ma sens i jest wartościowa.